Rozumować to jest algorytmizować
„Dla mnie definicja rozumienia, najbardziej zwarta jaką znam, jest taka że rozumować to jest algorytmizować. Czyli jeżeli jakiś problem rozumiem, to jestem w stanie napisać jakąś instrukcję obsługi jak problem zrealizować, rozwiązać.”
Polecam wywiad z prof. Draganem – tym razem dla Bunkra Nauki.1 Prof. Dragan symbolizuje dla mnie coś, czym jest nauka i podejście naukowe w ogóle.
Nazwałbym to coś: „no bullshit approach”.
No bullshit approach
Fizyka, i nauka ogólnie, są brutalne w swoim podejściu: prawda jest, jaka jest. My ją staramy się poznawać, ale ona nie bierze jeńców, nie obchodzi jej jakie mamy o niej opinie, nie obchodzi jej, co chcielibyśmy, żeby było prawdziwe.
W świecie biznesu, inwestowania (przynajmniej tego, z którym ja się delikatnie zetknąłem), ekonomii, ale też w świecie polityki, a na pewno w świecie mediów społecznościowych – liczą się narracje, trendy, popularność, kto jest ważniejszy, „co ludzie myślą” i tak dalej.
Kocham naukę za to, że tam tego nie ma. I autentycznie tęsknie za tym, kiedy miałem przyjemność trochę się tym otoczyć w czasach studenckich.
Tzn. bez przesady – na pewno trochę jest. Naukowcy też ulegają trendom, w nauce też mogą powstawać kliki forsujące jakieś podejście. Muszą walczyć o finansowanie, i tak dalej. Popularność hipotezy tej czy innej może mieć znaczenie przez jakiś czas.
W świecie nauk przyrodniczych jest tego… po prostu dużo mniej. Można sobie mieć opinie i mogą funkcjonować narracje przez jakiś czas, ale na koniec dnia to eksperyment potwierdza co jest prawdą, a co fałszem. I choćby szacowne grono 1000 najważniejszych fizyków coś uważało, będą musieli natychmiast zmienić opinię i to porzucić z chwilą, kiedy eksperyment dowiedzie, że się mylą. A wystarczy jeden fakt, jeden solidny eksperyment (odtworzony później niezależnie przez inne zespoły badawcze, oczywiście), żeby podważyć całą wiodącą narrację, jeśli jest po prostu błędna.
Upraszczam tu oczywiście, bo ten proces może trwać latami. Jeden słynny fizyk (Max Planck) ironizował nawet kiedyś (w 1950 roku), komentując niechęć fizyków „poprzedniej epoki” do zaakceptowania praw nowej wówczas fizyki kwantowej, że w fizyce „nikt nie zmienia zdania, po prostu głosiciele błędnych teorii wymierają”.2
Ludzie uparcie wyznający teorie, które zostały obalone, w końcu jednak ulegają, a kolejne pokolenie, które uczy się świata od nowa, w ogóle nie zaprząta sobie głowy błędnymi hipotezami, które kiedyś były dominujące. Są one co najwyżej ciekawostką historyczną. W końcu eksperyment (doświadczenie) wygrywa nad wszystkim.
Rola doświadczenia
W naukach społecznych, ekonomii czy inwestowaniu jest po prostu trudniej. Bo nie da się za bardzo wykonywać eksperymentów. Jest dużo więcej zmiennych, układy są złożone, a sprawy dotyczące ludzi nie dają się łatwo przetestować w „warunkach laboratoryjnych”. I w efekcie powstają różne „szkoły myślenia” o tym jak lub dlaczego coś działa3 (a nie ma np. szkół alternatywnej fizyki – są różne wizje co do jej rozwoju czy potencjalnych wyjaśnień, ale nie ma tak, jak w ekonomii, że jeden fizyk uznaje teorię względności, a inny jej nie uznaje).
W inwestowaniu przez to, że jest sporo losowości, są różne dominujące trendy, które utrzymują się latami, a później okazują się totalnie fałszywe. Nie ma tej stałości, co w prawach natury. Jest wahliwość, jak w ludzkich trendach bywa.
Pamiętam na przykład trend na inwestowanie w poszczególne akcje z początku lat 2000-tych. Pamiętam jak w latach 2010-tych dominował pogląd, że przez dodruk pieniędzy przez amerykańską rezerwę federalną (w reakcji na kryzys finansowych w 2008) wzrosty na giełdach są „sztuczne”, i wywołają kolosalną inflację. Inflacja co prawda się pojawiła, ale dopiero po zamieszaniu w cyklach dostaw po covidzie, w 2021-22 roku. Teraz z kolei wiodącym trendem jest „tylko pasywne”, czyli przekonanie że pasywne trzymanie indeksów akcyjnych jest najlepszą drogą do długoterminowego bogactwa.
Profesor Dragan jest być może trochę ekscentryczny, ale ma w sobie coś, co wybija się także z wywiadów z Richardem Feynmanem (którego wywiady4 i książki też szczególnie polecam, np. „Surely You’re Joking, Mr. Feynman!” lub „What Do You Care What Other People Think?”) — ciekawość świata połączona z niewielkim przejmowaniem się konwenansami, a jednocześnie wielkim szacunkiem dla prawdy. Świat jest jaki jest, nie taki, jaki chcemy żeby był. AI jest teraz z nami, czy nam się to podoba czy też nie. Ona działa, jak działa, większości z tego nie rozumiemy, a możemy tylko odkrywać. Profesor fajnie o tym mówi otwarcie w tym wywiadzie.
Lubię też jego skupienie na tym, jak wielkie są granice naszego poznania. Mówi o tym, że niektóre z pytań, które sobie zadajemy, mogą być po prostu bez sensu, albo że odpowiedź na nie nic nie da, kiedy nie mamy całego kontekstu umożliwiającego jej zrozumienie.
Wydaje nam się, że coś rozumiemy o świecie, ale to zazwyczaj tylko ogromne przybliżenie kilku wybranych procesów w nim zachodzących. Cała nauka jest takim przybliżeniem, ale przynajmniej przybliżeniem robionym w dobrej wierze przez mądrych ludzi, którzy współpracują, żeby jak najlepiej coś zrozumieć, poznać, i starają się robić to jak najdokładniej.
Rezonuje mi ta pokora wobec rzeczywistości z podejściem Taleba (już w inwestowaniu właśnie), który z kolei często podkreśla jak mało (w świecie inwestowania) rozumiemy, i jak bardzo nie doceniamy rzadkich, nieprzewidywalnych wydarzeń (black swans). Dominują one cały wynik naszego inwestowania o wiele bardziej, niż te częstsze, ale lepiej zbadane regiony rozkładów prawdopodobieństwa, z którymi mamy do czynienia na codzień.
Tytuł wywiadu w Youtube jest trochę click-baitowy — czy fizycy stracą pracę — ale nawet to fajnie wpisuje się w ten no-bullshit-approach, bo to nie ma znaczenia, czy stracą czy nie, ważna jest prawda. Jeśli AI faktycznie będzie od nas lepsze, to stracimy pracę. A jeśli okaże się faktycznie ograniczone (bo nie potrafi wykonywać eksperymentów na przykład, i się uczyć), to niech i tak będzie. W każdym razie, na pewno AI jest jakimś fenomenem natury, którego się nie spodziewaliśmy. Nie spodziewaliśmy się aż takich sukcesów z tak ograniczonych danych wejściowych. Jest to ciekawy temat do badań. I warto teraz z tego AI korzystać. Bo na koniec dnia to jest narzędzie, a w historii rozwoju ludzkości im więcej było narzędzi, tym więcej możliwości.
Algorytmy
Wreszcie – podoba mi się pomysł profesora, że rozumieć to znaczy umieć opisać coś algorytmicznie, przedstawić jakąś jednoznaczną instrukcję krok po kroku, co trzeba zrobić, żeby jakiś problem rozwiązać, albo żeby coś stworzyć.
Nie bez powodu nazwałem tego bloga mianem Inwestowanie Algorytmiczne — bo jest to taki typ inwestowania, który moim zdaniem jest najpewniejszy, najbardziej wiarygodny. Oparty na algorytmach, które da się przetestować w różnych warunkach, i które można obserwować w działaniu, ulepszać i modyfikować wraz z nowymi danymi, i ma się za każdym jasność co do tego, dlaczego podjęto na każdym etapie taką, a nie inną decyzję inwestycyjną.
W inwestowaniu tradycyjnym, ludzkim, opartym na przeczuciach, autorytecie, wierzeniach, czy narracjach, po prostu nie ma tej weryfikowalności — i nawet jak wynik przez jakiś czas wychodzi fajny, to nie wiadomo ile w nim jest zdolności (sygnału), a ile szczęścia (szumu).
W każdym razie – tym przydługim tekstem zapraszam do wywiadu5. Cytat z początku artykułu pojawia się dość daleko, około 1h 30m, w odpowiedzi na jedno z pytań od publiczności:
Przypisy
- Bunkier Nauki to kanał Youtube tworzony przez AGH w Krakowie, skupiony na naukowcach, popularyzatorach i nauce. Jak sami głoszą jest to „strefa wolna od pseudonauki i dezinformacji”. Więcej tu: https://www.youtube.com/c/bunkiernauki ↩︎
- Cytat ten jest na tyle popularny, że stał się również podstawą nieformalnej Zasady Plancka. ↩︎
- Lista różnych, mniej lub bardziej popularnych obecnie „szkół ekonomicznych”: https://en.wikipedia.org/wiki/Schools_of_economic_thought#20th_century_schools ↩︎
- Jeden ze znanych wywiadów telewizyjnych z Feynmanem tu:
https://archive.org/details/ThePleasureOfFindingThingsOut_201809
A całe archiwum znanych wykładów Feynmana z fizyki, tu:
https://www.feynmanlectures.caltech.edu ↩︎ - Wywiad Pawła Janowskiego z Andrzejem Draganem dla Bunkra Nauki:
https://www.youtube.com/watch?v=R6fsHwMGI24
Inna ciekawa rozmowa Andrzeja Dragana z Patrycjuszem Wyżgą w programie Didaskalia:
https://www.youtube.com/watch?v=QalHlv3LbuY ↩︎
To jest wpis #7. Podoba Ci się to co przeczytałeś? Albo jeszcze lepiej – nie podoba się! I chcesz o tym napisać? Z czymś się nie zgodzić, zaprotestować? Pisz śmiało w komentarzach.